Hãy trả mọi thứ về nơi chốn cũ của nó

Tháp Po Rome (một góc nhìn)

Nữ thần Bia Than Can (bên trái) bị đánh cấp ngày 16-7-2013 (Nguồn ảnh Champaka.info)

Tượng thật nữ thần Bia Than Can (bên phải ) khi chưa bị mất cắp trước năm 1994 (Nguồn ảnh Gulpataom.com)

Hãy trả mọi thứ về nơi chốn cũ của nó

Qua sự kiện tháp Po Rome ở Ninh Thuận bị trộm mất tượng nữ thần Bia Than Can vào chiều ngày 16.07.2013. Ừ, trách nhiệm bảo tồn và tôn vinh những di sản Tháp Chàm (cả văn hóa vật thể & phi vật thể) giờ đã thuộc cấp độ quốc gia, có khi là mang tầm quốc tế. Những bia ký, những tượng thần, những phù điêu, ... đấy là linh hồn của đền Tháp Chàm - bị khiêng đi khỏi chốn linh thiêng của nó. Tất cả đi vào viện bảo tàng, trung tâm văn hóa, chợ đen, cửa hàng bán đồ cổ,... Mọi thứ được bán chát đi & được lưu giữ ở nơi xa lạ với gốc nguồn của nó. Thay vào đó, các đền tháp Chàm luôn được đặt lư hương để thắp nhang, nhả khói.

Ngoài hiện trạng tháp Po Rome (Ninh Thuận) – Nơi đang được người Chàm sống ở nơi đó hành lễ hàng năm - bị đánh cắp tượng thần nhiều lần; đang được quy hoạch biến thành khu du lịch; đang được đào bới để phục vụ công tác khảo cổ hay công tác truy tìm kho báu Champa. Tôi muốn nói thêm vài hiện trạng nữa, như:

- Hiện trạng tháp Po Sah Inư (Bình Thuận) bị đóng đinh để phục vụ cho việc chiếu sáng.

- Hiện trạng tháp Nhạn (Phú Yên) biến thành cửa hàng tạp hóa.

- Hiện trạng tháp Yang Praong (Đăk Lăk) biến thành khu miếu thờ cho những người cầu cơ.

- Hiện trạng tháp mẹ Po Nưgar (Khánh Hòa), chóp đỉnh tháp cổ bị biến thành biểu tượng văn hóa Trung Hoa sau cuộc tu bổ & trùng tu.

- …

Còn các tượng thần, bia ký, phù điều ư! Tất cả đều được mang đi – và thay vào sự mất mát đó là các lư hương, các pho tượng biến hình kỳ quái rất khác xa với đặc tính của văn hóa Chăm – Vậy là, các đền tháp Chăm đang có nguy cơ thay thần đổi họ để hợp với văn hóa chung của Việt Nam. Còn đâu là bản sắc riêng?

Không gian linh thiêng của những đền tháp Chàm bị xâm thực ở tất cả các mặt. Niềm tự hào của đứa con dân tộc Chàm còn đâu nữa? Và rồi, lễ hội cũng biến dạng theo, không gian văn hóa sẽ đổi mới, con người cũng cần đổi mới để hợp thời hợp đại – trong một đêm ác mộng những đưa con Chàm còn sót lại đã kêu gào lên: Hãy trả mọi thứ về nơi chốn cũ của nó – để chúng tôi và những con cháu chúng tôi còn nhận biết mình là ai.